މޯލްޑިވްސް އިސްލާމިކް ބޭންކް ވަރަށް އަވަހަށް ޤައިމުކުރެވޭނެ

އަބްދުއްލަތީފް

ރައްޖޭގައި ހުޅުވަން މަސައްކަތްކުރަމުންގެންދާ ފުރަތަމަ އިސްލާމީ ބޭންކް، މޯލްޑިވްސް އިސްލާމިކް ބޭންކް ހުޅުވުމުގެ މަސަްއކަތް އެކަށީގެންވާ ބާރުމިނެއްގައި ކުރިއަށް ގެންދެވޭކަމަށާއި ވަރަށް އަވަހަށް ހުޅުވޭނެކަމުގެ އުއްމީދު ވަރަށް ބޮޑުކަމުގައި އެބޭންކް އުފެއްދުމުގެ މަސައްކަތް ކުރައްވަމުންގެންދަވާ ބޭންކުގެ ސީއީއޯ މރ. ހެރިތް ހާރޫން ވިދާޅުވެއްޖެއެވެ.

30 އަަހރު ދުވަހުގެ ބޭންކިން ތަޖުރިބާ ލިބިވަޑައިގެން ހުންނެވި ހެރިތް ހާރޫން މިއަދުނޫހަށް ފޮނުއްވި ބަޔާނެެއްގައިވަނީ އިސްލާމިކް ޑިވޮލޮޕްމަންޓް ބޭންކުގެ އިސްލާމިކް ކޯޕޮރޭޝަން ފޮރ ދަ ޑިވޮލޮޕްމަންޓް އޮފް ދަ ޕްރިވެޓް ސެކްޓަރ (އައިސީޑީ) އާއި ރާއްޖޭގެ ސަރުކާރާއި ގުޅިގެން އުފައްދަން މަސަްއކަތްކުރާ އިސްލާމިކް ބޭންކް، މޯލްޑިވްސް އިސްލާމިކް ބޭންކް ލަސްތަކެއް ނުވެ ޤާއިމު ކުރެވިދާނެ ކަމަށެވެ.

އައިޑީބީ އާއި ރާއްޖޭގެ ފިނޭންސް މިނިސްޓްރީ އިން މި ބޭންކް އުފެއްދުމަށް ސޮއިކޮށްފައިވަނީ 2009 ވަނަ އަަހަރުގެ އޮކްޓޯބަރ މަހުގެ 4 ވަނަ ދުވަހު ކަމަށާއި އެދުވަހަށްފަހު ބޭންކް ހުޅުވުމަށް ކުރަންޖެހޭ މަސައްކަތްތައް ކުރެވެމުން އަންނަ ކަމަށްވެސް ހެރިތް ހާރޫން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ.
ހެރިތް ހާރޫން ވިދާޅުވެފައިވަނީ އިސްލާމީ ޝަރީޢާ އާއި އެއްގޮތަށް ހިންގާ ބޭންކެއް ރައްޖޭގައި ހުޅުވުމަށް ގިނަބަޔަކު ވަރަށް ބޮޑަށް ޝައުޤުވެރިވާކަމަށެވެ. އަދި ބޭންކް ހުލުވާނެ ދުވަހަކާއިބެހޭގޮތުން ގިނަބަޔަކު ސުވާލުކުރަމުންގެންދާ ކަމަށެވެ. ކޮމަރޝަލް ބޭންކުތަކުން ނަގަމުންގެންދާ އިންޓަރެސްޓް ދައްކަން ރައްޖޭގެ ގިނަބަޔަކު ކަންބޮޑުވާކަމަށެވެ.
އައިސީޑީ އިން ހާމަކޮށްފައިވާ ގޮތުގައި ރާއްޖޭގައި އިސްލާމިކް ބޭންކް އެއް ހުޅުވުމަށް އެންމެ ފުރަތަމަ ސޮއިކުރެވުނީ 12 މާރޗް 2007 ގައެވެ. ރާއްޖޭގައި ހުޅުވޭ މި ބޭންކުގެ ރައުސުލްމާލަކީ 10 މިލިއަން ޑޮލަރުކަމަށާއި އައިސީޑީގެ އިތުރުން އެހެން ބައެއް ފައިނޭންޝަލް އިންސްޓިޓިޔުްޓްސްތަކާއި ޢާއްމު ފަރާތްތައްވެސް ބޭންކް އުފެއްދުމުގައި ހިއްޞާ ވާނެކަމަށްވެސް އައިސީޑީ އިން ވަނީ ހާމަކޮށްފައެވެ.

ރާއްޖޭގައި އިސްލާމިކް ބޭންކެއް އުފެއްދުމަށް އޭރުގެ ފިނޭންސް މިނިސްޓަރ ޤާސިމް އިބްރާހީމް ސޮއިކުރައްވައި އެޚަބަރު ޢާއްމު ކުރީންސުރެ ރައްޖޭގެ ގިނަބަޔަކު އިންތިޒާރު ކުރަމުންގެންދަނީ ރާއްޖޭގައި އިސްލާމިކް ބޭންކެއް އުފެއްދޭނެ ދުވަހަކަށެވެ.

މިހާރު ދުނިޔެއަށް ކުރިމަތިވެފައިވާ ” މާލީ ހާލަތައި” ގުޅިގެން ބޭންކްތަކާއި ވިޔަފާރިތައް ބަނގުރޫޓުވަމުން ދިއައިރުވެސް އެއްވެސް އިސްލާމިކް ބޭންކެއް އަދި އިސްލާމިކް ބޭންކަކާއި ގުޅިގެން ވިޔަފާރިކުރާ ކުންފުންޏެއް ބަނގުރޫޓުވެފައިނުވާތީ ޔޫރަޕާއި އެމެރިކާއިންވެސް މިހާރު މަސައްކަތްކުރަމުންގެންދަނީ އިސްލާމިކް ބޭންކިންގ ނިޒާމުގެތެރެއިން މުޢާމަލާތުކުރާ ބޭންކްތައް އުފައްދައި ހިންގުމަށެވެ. މިގޮތުން އިނގިރޭސި ސަރުކާރުން ގެންދަނީ އެ ޤައުމަކީ އިސްލާމިކް ބޭންކިންގގެ ހަބް އަކަށް ހެދުމަށް މަސައްކަތްކުރަމުންނެވެ.

ޚަބަރު މިއަދު ނޫހުން ނަގާފައި

Read more...

Rapist sentenced to death in Saudi Arabia

QATIF: A man dubbed the Qatif rapist has been sentenced to death for raping over 100 women and blackmailing many of his victims by recording the attacks on video.

The Qatif General Court passed the death sentence on the man who is accused of luring women saying he could perform black magic. The ruling has been passed to the Supreme Court for ratification.

The court originally sentenced the man to 10 years in jail and 1,000 lashes one year ago. The ruling was, however, appealed by the prosecution, Al-Yaum newspaper reported. It added that the crimes took place four years ago.

The man’s family has objected to the sentence, saying the victims are anonymous and that their names have not been mentioned in the case filed against him. The family says this is not in accordance with the law and that the victims should not be given anonymity.

The man was arrested by the Commission for the Promotion of Virtue and the Prevention of Vice, which was informed by the male relative of a woman who was unsuccessfully targeted by the Qatif rapist. The commission spent two months gathering evidence against the man before his arrest four years ago, including setting up a sting operation. The commission is said to have approached another victim to help set up the sting. The woman, however, panicked and so her mother took her place instead. The mother contacted the Qatif rapist saying she needed him to cast a spell to make her husband love her.

The mother recorded all of their conversations and at one point the man asked the mother for SR5,000 and a naked picture of her to include in the spell.

After this conversation, commission members moved to arrest the man. A subsequent search of his home led to the discovery of 200 videotapes and 180 CDs containing films of the man raping his victims. His home was also found to have a number of hidden cameras.

On arrest, the man confessed to blackmailing his victims and hypnotizing them into having sex with him. He would also charge other men SR3,000 to have sex with the women.

Following his arrest, dozens of victims came forward. However, only 15 testified against him in court on condition of anonymity and that the court session was closed from the public.

Sources said the man had over SR4 million in his bank account. The money is thought to be earned from blackmailing. The man is also alleged to have received around SR50,000 a month in blackmail money. (Source Arab News)

Read more...

Al Imam Ibnu Thaiymiyya - A reformist

އަލްއިމާމު އިބްނު ތައިމިއްޔާ

ޢަބްދުﷲ ފާރޫޤު ޙަސަން

ހިޖްރައިން ހަތްވަނަ ޤަރްނަކީ އިސްލާމީ ތާރީޚުގެ އެންމެ ކަޅު ދުވަސްވަރެވެ. ޢައްބާސީ ޚިލާފަތުގެ ކަނިވަމުންއައި ބައްތި ނިވުނީ އެސައްތައިގައެވެ. ބަޣުދާދުގައި އޮތް ޢައްބާސީ ޚިލާފަތު އުވުމާއެކު މުސްލިމުންގެ ތެރޭގައި ނަމެއްގައި އޮތް މަރުކަޒީ ސަރުކާރުވެސް އުވިގެން ހިނގައްޖެއެވެ. ލެޔަށް ފެންބޮވައިގެންފައިތިބި ތާތާރުން އިސްލާމީ ދުނިޔެއަށް ފެތުރިގެންދިޔައީ އިލާހީ ކޯފާއެއްފަދައިންނެވެ. އެބައިމީހުންގެ އަތްމަތީގައި މުސްލިމުންގެ އެތައް ދައުލަތްތަކެއް ވަނީ ވުޖޫދުން ފޮހެވިގެންގޮސްފައެވެ. އެތައް އެތައް ރަށަކުން ކުށެއްނެތް އެތައްކުރޯޑު ބަޔަކުވަނީ ގަތުލުވެ ލެޔާތަތްތެޅިފައެވެ. އެތައް ޔުނިވަރސިޓީ ތަކަކާއި، އޮބްޒަވޭޓްރީ ތަކަކާއި ކުތުބުޚާނާތަކެއްވަނީ އަނދައި އަޅިޔަށްވެފައެވެ.

މިދެންނެވި ޢިލްމީ، ތަހުޒީބީ ސިޔާސީ ހަލާކުގެ އަސަރު ޢަޤީދާ އަށާއި އަމަލުތަކަށް ފޯރުމަކީ ލާޒިމީކަމެކެވެ. އޭގެސަބަބުން ދީނުގެތެރެއަށްވަނީ ސުމާރެއްނެތްހައިގިނަ ބިދުޢަތަކެއްވަދެފައެވެ. ޤަބުރުތަކަށް އަޅުކަންކުރުމާއި ވަލީވެރީންގެ ކަރާމަތަށް އީމާންވުމަކީ އިސްލާމްދީނުގެ "ރުކުންތަކެއް" ކަމުގައި ވަނީ ބެލެވެން ފަށައިފައެވެ. ޖިހާދުކުރުމާއި އިޖްތިހާދުކުރުންވަނީ މާޒީގެ ވާހަކަތަކަކަށްވުރެ އިތުރު ޙައިޘިއްޔަތެއްނެތް ކަންކަމަށްވެފައެވެ. އިލްމުވެރީންގެ ފިގުހަށް ވަދެތިއްބެވުމުގެ ދަލީލަކީ ބަހުޘްކުރުމުގެ ޖަލްސާތަކުގައި އެއްބޭކަލަކު އަނެއްބޭކަލަކަށް ކިސަޑުއުއްކެވުންކަމުގައި ވަނީ ބެލެވިފައެވެ. ތަޤްވާވެރިކަމަކީ އެހެންމީހުނާ އެކަހެރިވެ ދުނިޔެއަޅައިފައިތިބުންކަމުގައި ސޫފީންވަނީ ކަނޑައަޅައިފައެވެ. ހާލަތު ނުބައިން ނުބަޔަށް ބަދަލުކުރުމުގައި ޢާއްމުން ފަލްސަފާއަށް ލެނބެމުން ދިޔުމަކީ ވަރަށް ފުޅާ ދައުރެއް އަދާކުރި އެއްކަންތަކެވެ. ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން ކީރިތި ޤުރްއާނާއި ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ ޙަދީޘުފުޅުތައް ތައުވީލުކުރެވެމުން ދިޔައީ ޙައިރާންވެ އަންތަރީސްވާފަދަ ގޮތްގޮތަށެވެ. މާތްﷲ އާއި އެކަލާނގެ ރަސޫލާގެ އިރުޝާދުތަކާއި އަމުރުފުޅުތައް ފަލްސަފާއާ ތަޠުބީޤު ކުރުމުގެ މަގު ހޯދުމުގެ ގޮތުންނެވެ. ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން އިސްލާމީ އުސޫލުތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނެމުންދިޔަ "އަރަތްތައް" ހައްލުކުރުމަކީ އާއްމުންފިޔަވައި ޚާއްޞުންނަށްވެސް އުނދަގޫ ކަމަކަށްވަނީވެފައެވެ.

އިސްލާމީ އުންމަތުގެ ޙާލަތު މިދަރަޖަޔަށްދާ ކޮންމެ ފަހަރަކު މުސްލިމުންގެތެރެއިން މުޖައްދިދަކު އުފެއްދެވުމަކީ އިލާހީ ސުންނަތެކެވެ. އާދަޔާ ޚިލާފު ކެރި ވަޑައިގަތުމަކާއި ޤާބިލިއްޔަތަކާއި، ހިތްވަރުފުޅަކާއި ވަރުގަދަ ޢަޒުމުފުޅަކާއެކު އިސްލާމީ އުންމަތަށް އައު އިންޤިލާބެއް ގެންނެވުމަށްޓަކައެވެ. މީސްތަކުންގެ ޢަޤީދާތައް އިސްލާޙުކުރުއްވައި އެބައިމީހުންގެތެރޭގައި އަމަލުކުރުމުގެ ބާރު އަލުން ދިރުއްވުމަށްޓަކައެވެ. ބަޣުދާދުވެއްޓުމުގެ ސަބަބުން އިސްލާމީ އުންމަތުގައި ޢާއްމުވެފައިއޮތް ސިޔާސީ، ދީނީ، އިޖްތިމާއީ ގިލަންވެރިކަމުން އުންމަތް ސަލާމަތްކުރެއްވުމަށްޓަކައި އޯގާވަންތަ މާތްﷲ މެދުވެރިކުރެއްވި މަތިވެރި މުޖައްދިދަކީ އިމާމު އިބްނު ތައިމިއްޔާއެވެ. އިސްވެދެންނެވި ހަލާކާއި ނިކަމެތިކަމުން އިސްލާމީ އުންމަތް ސަލާމަތް ކުރެއްވުމަށް އިބްނު ތައިމިއްޔާ ޖިހާދުކުރެއްވީ ހަމައެކަނި ދޫފުޅާއި ގަލަންކޮޅަކުންނޫނެވެ. އަދި ކީއްތޯއެވެ؟ ކަނޑިކޮޅު އުރައިން ދަންމަވައިގެން ތާތާރުންގެ ކުރިމައްޗަށްވެސް ނުކުމެވަޑައިގެންނެވިއެވެ. ނުޞައިރީންނާ ކުރިމަތިލެއްވިއެވެ. އިބްނު ތައިމިއްޔާ މެދުވެރިވެވަޑައިނުގެންނެވިނަމަ އިރުމަތީގެ އިސްލާމީ އެހެނިހެން ދައުލަތްތަކެކޭ އެއްގޮތަށް ޝާމްކަރައާއި މިޞްރުވެސް ތާތާރުންގެ ބިރުވެރި މުސީބާތުގެ ޝިކާރަޔަކަށް ވެގެންދިޔައީސްކަން ކަށަވަރެވެ. އިބްނު ތައިމިއްޔާ މުސްލިމުންގެތެރެއިން ބިދުއަތައް މުގުރުއްވިއެވެ. މުސްލިމުންގެ ތެރެއަށް އައު އިސްލާމީ ރޫހެއް ފުމެލެއްވިއެވެ. ޝައްކެއްނެތްގޮތުގައި އެމަސައްކަތްޕުޅަކީ އެކަލޭގެފާނަށް ތާއަބަދު ތާރީފު ޙައްޤު މަސައްކަތްޕުޅެކެވެ.


ޙަޔާތްޕުޅުގެ ޞަފްޙާތައް

އިބުނު ތައިމިއްޔާ ދުނިޔޭގެ އަލިކަން ދެކެވަޑައިގަތީ ތާތާރުން ބަޣުދާދު ތަޅައިލިތާ އެންމެ ފަސްއަހަރު ފަހުންނެވެ. 10 ރަބީޢުލްއައްވަލް 661 (23-22 ޖެނުއަރީ 1263)ވީ އާދީއްތަ ދުވަހުއެވެ. ދިމިޝްޤުގެ ކައިރީގައި އޮންނަ ޙައްރާނުގެ މިނިހެޔޮބިމުގައެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ނަންފުޅަކީ އަޙްމަދެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ލަޤަބުފުޅަކީ ތަޤިއްޔުއްދީނެވެ. ކުންޔަތަކީ ޝިހާބުއްދީނެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ކާބަފައިކަލުންގެ ތެރޭގައި މުޙަންމަދު ބިން ޚުޟުރެވެ ކިޔުނު ބޭކަލަކު އުޅުއްވިއެވެ. މުޙަންމަދު ބިން ޚުޟުރުގެ މައިކަނބަލަކީ ތައިމިއްޔާއެވެ ކިޔުނުބޭކަނބަލެކެވެ. އެކަމަނާއަކީ އެތައް ހިސާބެއްގެ ދުރަށް ނަންފުޅުހިނގައިފައިވާ މަތިވެރި ދަންނަބޭކަނބަލެކެވެ. ޢާލިމާއެކެވެ. އެޚާންދާން ނިސްބަތްވެފައިވަނީ އެމާތްކަމަނާގެ ނަންފުޅަށެވެ. އެމާތް ޢާލިމާގެ މަސައްކަތްޕުޅުގެ ބަރަކާތުން މުޅި އެޢާއިލާއަކީވެސް އިލްމުގެ މުންނާރަކަށްވިއެވެ. އެބޭކަލުންގެ މަސައްކަތްޕުޅަކަށް ހެއްދެވީ ޢިލްމުފެތުރުއްވުމެވެ. އިބްނު ތައިމިއްޔާގެ ބައްޕާފުޅު ޢަބްދުލްޙަލީމާއި، ކާފާފުޅު އަބްދުއްސަލާމް ހިމެނިވަޑައިގެންފައިވަނީ އެޒަމާނުގެ ނަންހުރި ޢާލިމުންގެތެރެއިންނެވެ. ޚާއްޞަކޮށް ޙަދީޘު ޢިލްމުގައި އެދެބަފައިކަލުންނަކީ "ދިގުއަތްޕުޅެއް" ލިބިވަޑައިގެންފައިވާ ދެބަފައިކަލުންނެވެ. އެދެބަފައިކަލުންވަނީ އެރޮނގުން ފާހަގަކޮށްލެވޭފަދަ ފޮތްތަކެއްވެސް ލިޔުއްވައިފައެވެ.

އިބްނު ތައިމިއްޔާ ދުނިޔޭގެ އަލިކަންދެކެވަޑައިގެންނެވިއިރު ތާތާރުންގެ ފިތުނަ އޮތީ އޭގެ އެންމެ ޒުވާންކަމުގައެވެ. އީރާނާއި ޢިރާގު ސުންނާފަތިކުރުމަށްފަހު އެބައިމީހުން މިޞުރާބު ޖަހައިފައިވަނީ ޝާމުކަރަޔާ ދިމާޔަށެވެ. އިބްނު ތައިމިއްޔާ ބޮޑުފުޅުވީ އެ ނުސިޔާނު ދައުރުގައެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ އުމުރުފުޅުން ހައަހަރުފުޅުގައި ތާތާރުންގެ އުނދަގުލާހުރެ އެޢާއިލާއަށް މަޖްބޫރުވީ ޙައްރާން ދޫކޮށްލެއްވުމަށެވެ. ދިމިޝްޤުގައި ވަޒަންވެރިވެވަޑައިގަތުމަށެވެ. އިބްނު ތައިމިއްޔާގެ ތަޢުލީމީ ދައުރުފެށެނީ ދިމިޝްޤަށް ވަޑައިގަތުމަށްފަހުގައެވެ. އެޒަމާނުގެ އާދަކާދައިގެ މަތީން އިބްތިދާއީ ތަޢުލީމް ހޯއްދެވީ އަމިއްލަފުޅު ގެއިންނެވެ. އެންމެ ފުރަތަމަ ކީރިތި ޤުރްއާން ދަސްފުޅުކުރެއްވިއެވެ. އެއަށްފަހު ނަޙުވު ޞަރަފާއި ތާރީޚާއި އަދަބުގެފޮތްތައް ވިދާޅުވިއެވެ. އެންމެ ހަތަރު އަހަރުދުވަހުގެތެރޭގައި ހުރިހާ ޢިލްމުތަކަކަށްމެ ފުރިހަމަޔަށް އަހްލުވެރިވެ ވަޑައިގެންނެވިއެވެ. އިބްނު ތައިމިއްޔާ ތަފްސީރާއި، ޙަދީޘާއި، ފިޤުހުގެ މަތީ ދަރަޖައިގެ ފޮތްތައް ކިޔަވައި ވިދާޅުވީ ޝާމުކަރައިގެ ޢާލިމުންގެ އަރިހުންނެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ އުސްތާޛުންގެތެރޭގައި ބައްޕާފުޅާއި، ޒައިނުއްދީނު އަޙްމަދު ބިން ޢަބްދުއްދާއިމް އަލް މުޤައްދަސީ އާއި، ނަޖްމުއްދީން ބިން ޢަސާކިރާއި، ޒައިނަބު ބިންތު މައްކީއާއި، ޝަމްސުއްދީނު ޙަންބަލީފަދަ އެތައް ޝަޚްސިއްޔަތެއް ހިމެނެއެވެ. އެގާރަ އަހަރުގެ ތަޢުލީމީ ޙަޔާތްޕުޅަކަށްފަހު އުމުރުފުޅުން އެންމެ ސަތާރަ އަހަރުފުޅުގައި ފަތުވާދެއްވުމުގެ ފެންވަރު ހުރިބޭކަލެއްކަމުގައި ޤަބޫލުކުރެވުނެވެ. ފޮތްތައް ތަޞްނީފުކުރައްވަން ފެއްޓެވިއެވެ. އެކާވީސް އަހަރުގެ އުމުރުފުޅުގައި ބައްޕާފުޅު އަވަހާރަވުމުން ޙަންބަލީ ފިގުހުގެ އުސްތާޒެއްގެ ގޮނޑިކޮޅުވެސް ވާރުތައިން ލިބިވަޑައިގަތީ އިބްނު ތައިމިއްޔާއަށެވެ. އުމުރުފުޅުން ތިރީސް އަހަރުފުޅުވެސް ނުވަނީސް ޗީފް ޖަސްޓިސް (ޤާޟިލްޤަޟާތު)ގެ މަޤާމު ހުށަހެޅުނެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ޢިލްމުވެރިކަމާއި، ފިޤުހުވެރިކަމުގެ ބޮޑުކަމުންނެވެ. ނަމަވެސް އިބްނު ތައިމިއްޔާ އެމަޤާމު ޤަބޫލުފުޅެއް ނުކުރެއްވިއެވެ. ހިޖްރައިން 691ގައި (1292މ.) އިބްނު ތައިމިއްޔާ ޙައްޖުވެވަޑައިގެންނެވިއެވެ.

އިސްލާމީ ފިޤުހުގެތާރީޚުގައި ހިޖްރީ ހަތްވަނަ ސައްތައާއި، އަށްވަނަ ސައްތަޔަކީ މުނާޡިރާގެ ދައުރެވެ. އެދުވަސްވަރު ޢާއްމުކޮށް ޙަންބަލީންނާއި، އަޝްޢަރީންގެ މެދުގައި މުނާޡިރާ ކުރެވެމުން ދިޔައެވެ. އިބްނު ތައިމިއްޔާއަކީ ޙަންބަލީ ފިކުރީ މަދަރުސާއާ ގުޅިފައިވާ ބޭކަލެކެވެ. އެކަލޭގެފާނު ޤާހިރާގައި ހުންނަވަނިކޮށް ޙަމާތުން އައި ސުވާލަކަށް އަލް ޢަޤީދަތުލް ޙަމަވިއްޔާގެ ނަމުގައި މަޝްހޫރުވެފައިވާ ޖަވާބުލިޔުއްވިއެވެ. އެޖަވާބުގައި މުތަކައްލިމުންނަށް ވަރަށް ވަރުގަދަޔަށް އިޢުތިރާޟުކުރައްވައި ރައްދު ދެއްވިއެވެ. އެބޭކަލުންގެ ޚިޔާލުފުޅުތަކަށް ވަރަށް ވަރުގަދަޔަށް ދެކޮޅުހެއްދެވިއެވެ. އެފަތުވާ ހިމެނުނީ ބައެއްމީހުން އިބްނުތައިމިއްޔާއާ ދެކޮޅުވެރިވުމުގެ ސަބަބެއްކަމުގައެވެ. ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން އިބްނު ތައިމިއްޔާއަށް ފަތުވާދެއްވުން މަނާކުރެވުނެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ޢަޤީދާއާބެހޭގޮތުން ސުވާލުކުރުމަށްޓަކައި ދިމިޝްޤަށާއި ޤާހިރާއަށް އެކިފަހަރުމަތީން ހާޒިރުކުރެވުނެވެ. ހިނގަމުންދިޔަ ކަންތައްތަކުގެ ތެރޭގައި ދިމިޝްޤާއި، ޤާހިރާއާއި އިސްކަންދަރިއްޔާގައި އެކިފަހަރުމަތީން ހައްޔަރުކުރެވުނެވެ.

އިމާމު އިބްނު ތައިމިއްޔާއަކީ ހަމައެކަނި ދޫފުޅާއި ގަލަންކޮޅުގެ ފަހުލަވާނެއްނޫނެވެ. އަދިކީއްތޯއެވެ. މައިދާނުގައި ފިސާރިޔަކަށް ފައިންޕުޅުހަރުލާ ކުޅަދާނަފުޅު ކަނޑިހެއްވެއްވެސްމެއެވެ. ހަލާކޫޚާނުގެ ދަރިފުޅު ޤާޒާން ޝާމުކަރަޔަށް ހަމަލަދިނީ އެކަލޭގެފާނުގެ ޒުވާން އުމުރުފުޅުގައެވެ. އޭރުޝާމްކަރައޮތީ މިސްރުގެ ވެރިކަމުގެދަށުގައެވެ. ޤާޒާން މިސްރުގެ ރަސްގެފާނު ބަލިކޮށް ޙިމްޞު ހިފިއެވެ. ޤާޒާން ދެންރާވަމުން ގެންދިޔައީ ދިމިޝްޤު ހިފުމަށެވެ. ޤާޒާން ދިމިޝްޤު ހިފަން އުޅޭޚަބަރު ދިމިޝްޤުގެ އަހްލުވެރިންނަށް ލިބުމާއެކު އެރަށުގައި ވަރަށްބޮޑަށް ބިރުވެރިކަން ފެތުރުނެވެ. ފޭރުމާއި ލޫޓުވުމުގެ ޙަރަކާތް އާންމުވިއެވެ. އިމާމް އިބްނު ތައިމިއްޔާ އެދަނޑިވަޅުގައި އެކަލޭގެފާނުގެ ހިތްވަރުފުޅާއި ރޭއްވެވުންތެރިކަން ހާމަކުރެއްވިއެވެ. ޤާޒާންގެ ގާތަށް ވަޑައިގެން އޭނާއާ ވާހަކަ ދައްކަވައިގެން ދިމިޝްޤުގެ އަޙްލުވެރިންނަށް އަމާންކަން ހޯއްދެވިއެވެ. ހަމައެކަނިދިމިޝްޤުގެ އަހްލުވެރިން ޤަޒާނުގެ އަނިޔާވެރި ޙަމަލާއިން ސަލާމަތްކުރެއްވީކީ ނޫނެވެ. ޤާޒާނުގެ އަތްދަށުގައި ހައްޔަރުވެފައިތިބި ބައިތުލްމަޤްދިސްގެ މުސްލިމުންގެ އެތައްބަޔަކުވެސް ސަލާމަތް ކުރެއްވިއެވެ. ދިމިޝްޤުގައި އަމަން ޢަމާންކަން ޤާއިމްކުރެއްވުމަށްޓަކައިވެސް އިބްނުތައިމިއްޔާ ކުލަގަދަ ޚިދުމަތްތަކެއް ކުރެއްވިއެވެ.

ހިޖުރައިން ހަތްވަނަ ޤަރުނުގެ އެންމެ ފަހުއަހަރު އަނެއްކާވެސް ޤާޒާން ދިމިޝްޤަށް ހަމަލަދޭން އުޅޭ ޚަބަރު ލިބިއްޖެއެވެ. ނަމަވެސް އެފަހަރު އިބްނުތައިމިއްޔާ ޤަޞްދުކުރެއްވީ ހަމައެކަނި އަމާންކަމުގެ ފަތެއް ހޯއްދަވައިގެން ހުއްޓަވައިލައްވާކަށެއް ނޫނެވެ.އެކަލޭގެފާނު ޢަހްދުކުރެއްވީ އިސްލާމްދީނުގެ ދުޝްމަނު ތާތާރުންނާ ހަނގުރާމައިގެ މައިދާނުން ބައްދަލުކުރެއްވުމަށެވެ. އެހެންކަމުން ދައުލަތުގެ ބޮޑުން ހަނގުރާމަޔަށް ތައްޔާރުކުރެއްވުމަށްޓަކައި އިބްނު ތައިމިއްޔާ މިސުރަށް ވަޑައިގެންނެވިއެވެ.މިސުރުގެ ދަރުބާރަށް ވަޑައިގެން ރަސްގެފާނާއި ދައުލަތުގެ ބޮޑުންގެ ކުރިފުޅުމަތީގައި ޖިހާދުގެ މާތްކަމާއި ބޭނުންތެރިކަމުގެ މައްޗަށް ނުހަނު ޖޯޝްހުރި އެތައް ތަޤްރީރެއް ކުރެއްވިއެވެ. ނަތީޖާއެއްގެގޮތުން ކުރިޔަށްތިއްބެވި ބޭފުޅުންގެ ހިތްވަރުފުޅު އާވިއެވެ. އަޒުމު އިތުރުވިއެވެ. އެބޭފުޅުން ތާތާރުންނާ ވަރުގަދަޔަކަށް ކުރިމަތިލައްވަން ތައްޔާރުވެ ވަޑައިގަންނަވާން ފެއްޓެވިއެވެ. މިސުރުގައި ޖިހާދުގެތައްޔާރީތައް ކުރިޔަށްދާންފެށުމުން އިބްނު ތައިމިއްޔާ ވަޑައިގަތީ ދިމިޝްޤަށެވެ. ނަމަވެސް އޭގެ ދެއަހަރުފަހުން ތާތާރުން ދިމިޝްޤަށް ހަމަލާދިނުމުން ރަސްގެފާނު ވަރަށްބޮޑަށް ފިކުރުފުޅު ބޮޑުވިއެވެ. ޝާމްކަރައާއި މިސުރު ތާތާރުންނަށް ދޫކޮށްލައްވައިފައި ފިލައިވަޑައިގަތުމާކައިރިޔަށް ކަންތައްތައްދިޔައެވެ. އަނެއްކާވެސް އިބްނުތައިމިއްޔާ މިސުރަށްވަޑައިގެން ރަސްގެފާނާ ބައްދަލުކުރައްވައި ހިތްވަރުދެއްވިއެވެ. ރަސްގެފާނުގެ އަޒުމުފުޅު ވަރުގަދަކުރެއްވުމުގައި ކާމިޔާބު ހޯއްދެވިއެވެ.ނަތީޖާއެއްގެގޮތުން މުސްލިމުން ވަރަށްވަރުގަދަ ސާބިތުކަމަކާއެކު ތާތާރުންނާ ކުރިމަތިލިއެވެ. މަޢުރިކާ ޝަޤްޙަބުގައި ތާތާރުންގެ ނުވަދިހަހާސްމީހުން ގަތުލުކޮށް ތާތާރުންގެ ލަޝްކަރު ބަލިކުރިއެވެ. އެހަނގުރާމައިގައި އެންމެ ހިތްވަރާއި ފަންވަރު ދެއްކެވި އެއް ހެއްވަކީ އިމާމު އިބްނު ތައިމިއްޔާއެވެ.

އިބްނު ތައިމިއްޔާ އެކަލޭގެފާނުގެ ހުރިހާ މަސައްކަތްޕުޅެއް ހޭދަކުރެއްވީ މުސްލިމުން އެއްވަނަ ޤަރުނުގައި ތިބި އުޞޫލުތަކަށް އަނބުރާގެންދެވުމަށެވެ. އިސްތައްޓެއްގެ ފަލަމިނުގެ މިންވަރަށްވެސް އެގޮތާދުރަށް ދިޔަނުދެއްވުމެވެ. އެހެންކަމުން އުންމަތުގެ ހުރިހާ ފިރުޤާތަކަކާއި ފިކުރީ ހުރިހާ މަދަރުސާތަކަކާވެސް އެކަލޭގެފާނު ވަރަށްބޮޑަށް ދެކޮޅު ހެއްދެވިއެވެ. އެފަރާތްތަކުގެ ޢަޤީދާއަށް އިޢުތިރާޟުކުރެއްވުމުގައި ދޫފުޅާއި ގަލަންކޮޅުގެ ބޭނުންކުރެއްވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވާގޮތުގައި ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ އާޔަތްތަކުން ނަގަންވާނީ ހަމައެކަނި ލަފުޒީމާނައެވެ. ބިދުޢަތަކާ ދެކޮޅުހެއްދެވިއެވެ. މަހާނަތަކަށް ޒިޔާރަތްކޮށް އުޅުންވަރުގަދަޔަކަށް ނަހީކުރެއްވިއެވެ. ސޫފީންނާއި، ފިލޯސަފަރުންނާއި، މުތަކައްލިމުންވެސް އެކަލޭގެފާނުގެ އަމާޒުފަތްގަނޑަކަށް ހެއްދެވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނަށް ތަކުރާރުކޮށް ޖަލަށްވެދެވަޑައިގަންނަވާން ޖެހިވަޑައިގަތީ އެސަބަބާހުރެއެވެ. ޖަލުގައި ހުންނަވާއިރުވެސް އެކަލޭގެފާނުގެ މަސައްކަތްޕުޅަކީ ފޮތްލިޔުއްވުމެވެ. އެކަލޭގެފާނަށް ހަމްދަރުދީވެވަޑައިގަންނަވާ ބޭފުޅަކަށް ދަރުބާރުގެ ނުފޫޒު ލިބިވަޑައިގަތުމުން ނުވަތަ ސަރުކާރަށް އެކަލޭގެފާނުގެ ޚިދްމަތްބޭނުންވުމުން އެކަލޭގެފާނު ޖަލުންދޫކޮށްލެވެއެވެ.

ހަމައެކަނި ޒިޔާރަތްކުރުމުގެ ގަސްދުގައި މަދީނާއަށް ޒިޔާރަތްކުރުމަކީ ޝަރްޢީގޮތުން ސާބިތުކަމެއްނޫންކަމުގެ ފަތުވާއެއް ނެރުއްވުމާވިދިގެން އެކަލޭގެފާނާ ދެކޮޅަށް ފިތުނައިގެ އަލިފާންގަނޑެއް ރޯވިއެވެ. ފިޤުހުވެރީން އެކަލޭގެފާނު ކުފުރުވެވަޑައިގެންފިކަމުގެ ފަތުވާ ނެރުނެވެ. ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން ހިޖްރައިން 726 ވަނަ އަހަރުގެ ޝަޢުބާންމަހު އިމާމު ދިމިޝްޤުގެ ކިއްލާގައި ހައްޔަރުކުރެވުނެވެ. ބައެއް އިލްމުވެރީން ވިދާޅުވާގޮތުގައި ޙަޤީޤަތުގައި އެފަތުވާއަކީ އޭގެދިހައަހަރުކުރިން ދެއްވައިފައިވާ ފަތުވާއެކެވެ. އެކަލޭގެފާނާ ދެކޮޅުވެރި މީހުން އެފަތުވާގެ މައްސަލަ މާބޮޑުކޮށްލީއެވެ. ހައްޔަރުކުރިތާ ކުރީކޮޅުގައި އެކަލޭގެފާނަށް ބޭނުންފުޅުވާ ހުރިހާއެއްޗެހިކޮޅުތަކެއް ލިބިވަޑައިގަންނަވައެވެ. ފަތުވާލިޔުއްވުމުގެ ހުއްދަވެސްއޮތެވެ. ނަތީޖާއެއްގެގޮތުން އެކަލޭގެފާނަށް ތާއީދުކުރާމީހުން ދުވަހެއް ދުވަހަކަށް އިތުރުވަމުންދިޔައެވެ. އަނެއްކޮޅުން ބައެއްފަރާތްތަކުގެ ދެކޮޅުހެދުމާއި އިޢުތިރާޟު ކުރުންވެސް ގިނަވަމުން ދިޔައެވެ. އެންމެފަހުން ސަރުކާރުން އެކަލޭގެފާނުގެ އަތްޕުޅުން ލިޔުއްވުމަށް ބޭނުންކުރައްވާ ހުރިހާއެއްޗެހިކޮޅުތަކެއް އަތުލަން ހުކުމް ކުރާންޖެހުނެވެ. އެއަމުރަކީ އިބްނު ތައިމިއްޔާއަށް ބަރުދާސްތުކުރެއްވޭވަރުގެ ކަމަކަށެއް ނުވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ އެންމެފަހު ޖުމުލަ ލިޔުއްވީ ބޯޓުދެލިންނެވެ. "އަހަންނަށް ޙަޤީޤީ އަދަބެއް މިލިބުނީ ހަމައެކަނި މިފަހަރުއެވެ." ވިދާޅުވިއެވެ. އެ ޙާދިޘާއަށްފަހު މާގިނަ ދުވަސްތަކެއްނުވެ އެކަލޭގެފާނު އާލާސްކަންފުޅާ ވެއްޖެއެވެ. އެންމެ ވިހިދުވަހު އާލާސްކަންފުޅާ އުޅުއްވުމަށްފަހު 2ޛުލްޤަޢިދާ 728(26-27 ސެޕްޓެމްބަރ 1328)ގައި މިފަނާވަނިވި ދުނިޔެއަށް އަލްވަދާއު ވިދާޅުވެއްޖެއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ޙާޒިރުގައި ހަތަރުފަހަރަށް ކަށުނަމާދު ކުރެވުނެވެ. ދެލައްކަ ފިރިހެނުންނާއި ފަނަރަހާސް އަންހެނުން ކަށުނަމާދުގައި ބައިވެރިވިއެވެ. އިސްލާމީ އުންމަތުގެ ކަންކޮޅުތަކުގެ ތެރެއިން އެޚަބަރުލިބުނު ކޮންމެ ރަށެއްގައި ޣައިބުގައި ކަށުނަމާދުކުރެވުނެވެ. އަރަހުށި މާތްﷲ އެކަލޭގެފާނަށް ރަޙްމަތްލައްވާށިއެވެ.

އިބްނު ތައިމިއްޔާ ފަސްދާނުވެޑުވުނީ ދިމިޝްޤުގެ "ޞޫފިއްޔާ" ޤަބުރުސްތާނުގައެވެ. ސޫރިޔާ ޔުނިވަރސިޓީ ބިނާ ކުރުމަށްޓަކައި މިހާރުވަނީ އެޤަބުރުސްތާނުގައި ހުރި ހުރިހާ މަހާނަތަކެއް އުވާލެވިފައެވެ. މިހާރު ސަލާމަތުން ފެންނާންހުރީ ހަމައެކަނި އިބްނު ތައިމިއްޔާގެ މަހާނަފުޅެވެ.
ލިޔުއްވިފޮތްތައް
އަލްއިމާމު އިބްނު ތައިމިއްޔާ ދުނިޔޭގައި އުޅުއްވީ 66 އަހަރުއެވެ. އެމުއްދަތުގެތެރެއިން ގިނަދުވަސްތައް ހޭދަކުރެއްވީ ކިޔަވައިދެއްވުމުގައެވެ. އެކިފަހަރުމަތީން ޖަލުގައިވެސް ދިގުމުއްދަތެއް ހޭދަކުރެއްވިއެވެ. އޭގެ އިތުރަށް ޖިހާދުގައިވެސް ބައިވެރިވެވަޑައިގެންނެވިއެވެ. މިހުރިހާ މަސައްކަތްޕުޅުތަކަކާއެކުވެސް އެކަލޭގެފާނުގެ ތަޞްނީފުތަކުގެ އަދަދު ފަސްސަތޭކައަށް އަރައެވެ. ޢައްލާމާ އައްޛަހަބީ ވިދާޅުވާގޮތުން އެއްހާހަށް އަރައެވެ. އެޒަމާނުގައި އާއްމުވެފައިއޮތް ހުރިހާ އިލްމުތަކެއްގެ ދާއިރާތަކަކަށް އެތަޞްނީފުތައް ބެހިފައިވެއެވެ. އިމާމުގެ ތަޞްނީފުތަކުގެ ތެރެއިން މިމަޒުމޫނުގެ މައުޟޫޢަކީ ސިޔާސަތާބެހޭ މައުޟޫޢުތަކެވެ. އެކަލޭގެފާނު ލިޔުއްވި ފޮތްތަކުގެ ތެރެއިން ސިޔާސަތާ ބެހޭގޮތުން ފާހަގަކޮށްލެވޭ އެއްފޮތަކީ އަލްއިމާމަތު ވައްސިޔާސަތު މިފޮތެވެ. އަނެއްފޮތަކީ އައްސިޔާސަތުއް ޝަރުޢިއްޔާ ފީ އިޞްލާޙިއްރާޢީ ވައްރިޢާޔާއެވެ.

މިދެފޮތްވަނީ ވަރަށްބޮޑަށް މަޝްހޫރުވެފައެވެ. ވެރިކަންކުރުމުގެ އުޞޫލުތައް އެދެފޮތުގައިވަނީ ބަޔާންކުރައްވައިފައެވެ. ވެރިންނާއި ރައްޔިތުންގެ ގުޅުމުގެމައްޗަށްވަނީ އަލިއަޅުއްވައިފައެވެ. ވަލިއްޔުލް އަމުރާއި އޭނާގެ ވާޖިބުތަކާމެދުވަނީ ބަޙުޘު ކުރައްވައިފައެވެ. ޝަރްޢީ އިންތަކާއި ހައްދުތަކާއި އިސްލާމީދައުލަތެއްގެ ބަޖެޓާމެދުވަނީ ވާހަކަ ދައްކަވައިފައެވެ. މިމަޢުޟޫގައި ފާހަގަކޮށްލެވޭ އަނެއްފޮތަކީ މިންހާޖުއް ސުންނާއެވެ. އެފޮތަކީ ދީނީ، ސިޔާސީ ފޮތެކެވެ. ޙަޤީޤަތުގައި އެފޮތް ލިޔުއްވައިފައިވަނީ ޝީޢީންނަށް ރައްދު ދެއްވުމުގެ ގޮތުންނެވެ. ނަމަވެސް އެފޮތުގައި ސިޔާސީ އުޞޫލުތައް ވަރަށް ގިނައިންވަނީ ބަޔާންކުރައްވައިފައެވެ. ޚާއްޞަކޮށް ޚިލާފަތުގެ މައްސަލައާމެދު ތަފްޞީލުކޮށްވަނީ ބަޙްޘުކުރައްވައިފައެވެ.

ޚިޔާލުފުޅު ފާޅުކުރެއްވި ބަހުރުވައާއި ހެކިދެއްކެވިގޮތް

އިމާމު އިބްނު ތައިމިއްޔާގެ ތަޞްނީފުތަކުގައިވަނީ އައުޚިޔާލުފުޅާއި އަމިއްލަފުޅުގޮތްކޮޅެކެވެ. އާއްމުގޮތެއްގައި ބޭނުންފުޅުކުރައްވައިފައިވަނީ ޢާއްމުންނަށް ފަހްމުކުރާން ފަސޭހަ ބަހުރުވައެކެވެ. އާއްމުންނަށް ފަސޭހައިން ހަޖަމުކުރެވޭފަދަ ޢިބާރާތްތަކެވެ. ނަމަވެސް އިދިކޮޅުފަރާތްތަކުގެ ޢަޤީދާއަށް ރައްދުދެއްވާން ބޭނުންފުޅުވުމުން ޢިބާރާތްތައް ވަރަށް ވަރުގަދަ ކުރައްވައެވެ. ކުޑަވެސް ދަތިފުޅުކަމެއްނެތި ދަލީލަކަށްފަހު ދަލީލެއްދައްކަވަމުން ހެކިތައްބަޔާންކުރައްވަމުން ގެންދަވައެވެ. ބުއްދީގެ ދަލީލުތަކާއި ޢިލްމީ ޙަވާލާތަކުގެ ޒަރީޢާއިންނެވެ. އެންމެ އިދިކީލިމީހުންވެސް އިސްދަށަށްޖަހައިލަން މަޖްބޫރު ކުރައްވައެވެ. އެފަދަ ޙާލަތްތަކުގައި ބައެއްފަހަރު ޢިބާރާތްތަކުން މަލާމާތުގެ ކުލަވެސް ވަނީފެނިފައެވެ.

އިބްނު ތައިމިއްޔާ އެކަލޭގެފާނުގެ ޙަޔާތްޕުޅު ވަގުފުކުރައްވައިފައިވަނީ އެންމެ މަގުޞަދަކަށްޓަކައެވެ. އެމަޤްޞަދަކީ މުސްލިމުން ކީރިތި ޤުރްއާނާއި ޙަދީޘްފުޅުތަކުގައި ވަރުގަދަޔަކަށް ހިފެހެއްޓުމެވެ. އެހެންހުރިހާ އެއްޗެއްސެއް ދޫކޮށްލުމެވެ. އެކަމަށްޓަކައި އެކަލޭގެފާނު ހަނގުރާމައިގެ މައިދާނަށް ނިކުމެވަޑައިގަތީ "ބަރަހަނާކަނޑިކޮޅެއް" ހިއްޕަވައިގެންނެވެ. އެމަޤްޞަދު ހާޞިލުކުރެއްވުމަށްޓަކައި އެކަލޭގެފާނުގެ ދޫފުޅާއި ގަލަންކޮޅު ވަރަށްފުރިހަމަޔަށް ބޭނުންފުޅުކުރެއްވިއެވެ.

އިމާމު އިބްނު ތައިމިއްޔާ އެކަލޭގެފާނުގެ ސިޔާސީ ޚިޔާލުފުޅުތަކާއި ނަޒަރިއްޔާތައް ސާބިތުކުރެއްވުމަށްޓަކައި މުޅީންހެން ހެކިދައްކަވައިފައިވަނީ ކީރިތި ޤުުރްއާނާއި ކައުސާހިބާގެ ޙަދީޘުފުޅުތަކުންނެވެ. ޞަޙާބީންގެ އާޘާރުތަކުންނާއި މުސްލިމުންގެ މަޝްހޫރު ރަސްރަސްކަލުންގެ ޢަމަލުފުޅުތަކުންވެސް ބައެއްފަހަރަށްވަނީ ހެކިދައްކަވައިފައެވެ. ކީރިތި ޤުރުއާން އެކަލޭގެފާނުގެ ނަޒަރިއްޔާތަކުގެ ބިންގަލަކަށް ހައްދަވަން ވަރަށްބޮޑަށް މަސައްކަތްޕުޅުކުރެއްވިއެވެ. ނަމަވެސް ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ އާޔަތެއް އެއްވެސް ވަރަކަށް ތައުވީލުކުރައްވާކަށެއް އެކަލޭގެފާނު ޤަބޫލުފުޅެއްނޫނެވެ. ގަދަކަމުން ވަކިމާނައެއް ނެރުއްވާކަށެއްވެސް ރުހިވަޑައެއް ނުގަންނަވައެވެ. އިމާމު އަބަދުވެސް ނަންގަވަނީ އާޔަތްތަކުގެ ލަފުޒީމާނައެވެ.

މިސާލެއްގެގޮތުން އެކަލޭގެފާނުގެ އައްސިޔާސަތުއް ޝަރްޢިއްޔާގައި، ވެރިން އެބޭފުޅުންގެ ދަށުން މަސައްކަތްކުރާ މީހުން ޢައްޔަން ކުރެއްވުމުގައި އެކަށީގެންވާ ޤާބިލްމީހުން މަޤާމުތަކަށް ހޮއްވެވުމަށް ވަރަށް ބޮޑަށް ބާރުއެޅުއްވިއެވެ. މަޤާމުތައްލިބުން ޙައްޤުނޫން މީހުންނަށް އެއްވެސް ޙާލެއްގައި ރިޢާޔަތެއް ނުދެއްވަން ބާރުއެޅުއްވިއެވެ. ދަލީލެއްގެގޮތުން ބަޔާންކުރައްވައިފައިވަނީ ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ އަންނަނިވި އާޔަތެވެ.

" އޭ އީމާންވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ! ﷲއަށާއި، ރަސޫލާއަށް ތިޔަބައިމީހުން ޚިޔާނާތްތެރި ނުވާށެވެ! އަދި ތިޔަބައިމީހުންގެ އަމާނާތްތަކަށް، އެނގިއެނގިތިބެ ތިޔަބައިމީހުން ޚިޔާނާތްތެރިނުވާށެވެ"
(އަލްއަންފާލު: 27)
މަޝްވަރާކުރެއްވުމުގެ މުހިންމުކަން ވެރީންނަށް ބަޔާންކޮށްދެއްވުމަށްޓަކައި ހުށަހަޅުއްވަނީ ތިރީގައި މިދަންނަވާ އާޔަތެވެ.
"ފަހެ، އެއުރެންނަށް ކަލޭގެފާނު ޢަފޫ ކުރައްވާށެވެ! އަދި، އެއުރެންނަށް ފާފަފުއްސެވުންއެދި ދަންނަވާށެވެ! އަދި، ކަންތަކުގައި ކަލޭގެފާނު އެއުރެންނާ މަޝްވަރާ ކުރައްވާށެވެ!"
(އާލުޢިމްރާން: 159)

އިމާމް އިބްނުތައިމިއްޔާ އެއްގޮތަކަށްވެސް ޟަޢީފު ޙަދީޘެއް ސަނަދަކަށް ނަހައްދަވައެވެ. އެކަލޭގެފާނު މަސައްކަތްޕުޅު ކުރައްވައިފައިވަނީ "ޞަޙާޙުސިއްތާ" (ޙަދީޘުފުޅުގެ ފޮތްތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ ސައްޙަކަންބޮޑު ހަފޮތް)ގެ ދާއިރާއިން ބޭރަށްނިކުމެވަޑައި ނުގަތުމަށެވެ. އެހެންފޮތެއްގެ އެހީ ހޯއްދަވައިފައިވަނީ ވަރަށް ނާދިރު ގޮތެއްގައެވެ. ހާލަކުން ފަހަރަކުއެވެ. އެފަދަ ޙާލަތްތަކުގައިވެސް މަސްނަދު އިމާމުއަޙްމަދަށްވުރެ ބޭރަކަށް ނިކުމެވަޑައެއް ނުގަންނަވައެވެ. މިސާލެއްގެގޮތުން ދަންނަވަމެވެ. އެކަލޭގެފާނު ދެކެވަޑައިގަންނަވާގޮތުގައި މަޑުމައިތިރިކަމާއި ރީތިއަޚްލާޤަކީ ޙާކިމުންނާއި، "މޮހުމާއިގޮށްޖެހުމުގެ" އަހްލުވެރީންނަށް ކޮންމެހެން ބޭނުން ސިފައެކެވެ. އެހެންކަމުން އެކަމަށް ބާރުއަޅުއްވައި ދަލީލެއްގެގޮތުން ދައްކަވަނީ ޞަޙީޙައިނީގައިވާ ޙަދީޘުފުޅެކެވެ. ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަ، މުޢާޛުބިން ޖަބަލު ޔަމަނުކަރައިގެ ގަވަރުނަރުކަމުގައި ފޮނުއްވިއިރު ދެއްވި ނަސޭހަތްޕުޅުގައި ވިދާޅުވިއެވެ. "އޯގާވެރިކަމާއެކު ކަންތައްކުރައްވާށެވެ.

ހަރުކަށިވެވަޑައިނުގަންނަވާށެވެ. މީސްތަކުންގެ ހިތްތައް އުފާކޮށްދެއްވާށެވެ. އެބައިމީހުންގެ ރުހުން ހޯއްދަވާށެވެ. އެބައިމީހުން ދުޝްމިނުންނަށް ނަހައްދަވާށެވެ." އިތުރު ދަލީލެއްގެގޮތުން ބަޔާންކުރައްވަނީ ބަދަވީންގެމީހަކު މަސްޖިދުއްނަބަވީއަށް ކުޑަކަމުދިޔަ ޙާދިޘާއެވެ. ޞަޙާބީން އެކަމާ ނިހާޔަތަށް ކޯފާއިސްވާގޮތްވުމުން އިތުރު ސާހިބާ ޙަދީޘުކުރެއްވިއެވެ. " ތިޔަބައިމީހުން ފޮނުއްވުނީ އޯގާވެރިވުމަށްޓަކައެވެ. ހަރުކަށިވުމަށްޓަކައެއްނޫނެވެ."

އިމާމު އިބްނު ތައިމިއްޔާ ވިދާޅުވާގޮތުގައި އިސްވެރިޔަކަށް ހުންނަވާބޭފުޅަކަށް ހެޔޮއެދުމަކީ ރައްޔިތުންގެ މައްޗަށް ވާޖިބުކަމެކެވެ. އެވާހަކަފުޅުގެ ސަނަދެއްގެ ގޮތުން ގެންނަވައިފައިވަނީ ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ ޙަދީޘުފުޅެކެވެ. އިމާމު މުސްލިމު ރިވާކުރައްވާ ޙަދީޘުފުޅެކެވެ.

ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަ ޙަދީޘުފުޅުކުރެއްވިއެވެ. "އަރަހުށި މާތްﷲ ތިންކަމަކާމެދު ރުހިވޮޑިގަންނަވައެވެ. އެންމެފުރަތަމަކަމަކީ އެކަލާނގެ ރަސްކަންފުޅަށް އަޅުކަންކުރުމާއި އެކަލާނގެއަށް ޝަރީކުނުކުރުމެވެ. ދެވަނަކަމަކީ އެކަލާނގެ މަގުގައި އެންމެން ގުޅިގެން ހިފެހެއްޓުމާއި ވަކިވަކިވެގެން ނުދިޔުމެވެ. ތިންވަނަކަމަކީ އެކަލާނގެ ތިޔަބައިމީހުންގެ ކަންތައްތަކާ މަތިކުރައްވައިފައިވާ ވެރިމީހާއަށް ހަމްދަރުދީވެ އެމީހާއަށް އިޚްލާޞްތެރިވެ ހެޔޮއެދުމެވެ."

ކުރިންވެސް ދެންނެވިފަދައިން މާތްﷲގެ ނަބިއްޔާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަގެ ބަސްފުޅުތަކާއި ޢަމަލުފުޅުތަކުން ދަލީލުދެއްކެވުމުގެ އިތުރަށް ދަރަޖަމަތިވެރި ޞަޙާބީންގެ އާޘާރުތަކުންވެސް ދަލީލު ދައްކަވައިފައިވެއެވެ. ޚާއްޞަކޮށް ހަތަރު ޚަލީފާއިންގެ ބަސްފުޅުތަކާއި އެބޭކަލުން ޢަމަލުކުރައްވައިފައިވާގޮތްކޮޅުން ތަކުރާރުކުރައްވައި ހެއްކާއި ދަލީލު ދައްކަވައިފައިވެއެވެ. މިސާލެއްގެގޮތުން މާތްކަމާއި ދަރަޖައިގެ ގޮތުން އެބައެއްގެ ތެރޭގައި ހުރި އެންމެ ރަނގަޅުމީހާ ކަމުގައިނުވާމީހަކު ޝަރުޢީމަޞްލަޙަތަކަށްޓަކައި ވެރިޔަކަށް ހެދިދާނެކަމުގެ ހެއްކެއްގެ ގޮތުން ބަޔާންކުރައްވަނީ އަމީރުލް މުއުމިނީން އަބޫބަކުރުއް ޞިއްދީޤު ރަޟިޔަﷲ ޢަންހު، ޚާލިދުބުނުލް ވަލީދު ރަޟިޔަﷲ ޢަންހު ކޮމާންޑަރުއިންޗީފްކަމުން ވަކިނުކުރައްވައި އެމަޤާމުގައި ބަހައްޓަވައިފައިވުމެވެ. ޚާލިދުގެ ފަރާތްޕުޅުން އިޢުތިރާޟުކުރެއްވޭފަދަ ބައެއްކަންތައްތައް ފެނިވަޑައިގެންފައިވުމާވެސް އެކުގައެވެ.

ޙާކިމަކު ހަމައެކަނި އޭނާގެ ގާތްތިމާގެމީހަކަށްވީތީ ނުވަތަ ރަޙްމަތްތެރިޔަކަށްވީތީ މީހަކަށް މަޤާމެއްދިނުމާ އިމާމު ވަރަށް ވަރުގަދަޔަށް ދެކޮޅުހައްދަވައެވެ. އެކަމުގެ ދަލީލެއްގެގޮތުން ގެންނަވައިފައިވަނީ އަމީރުލް މުއުމިނީން ޢުމަރުލްފާރޫޤު ރަޟިޔަﷲ ޢަންހުގެ ބަސްފުޅެކެވެ. ޢުމަރުގެފާނު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. "މުސްލިމުންގެ ވެރިކަމަކާ ޙަވާލުވެހުރިމީހަކު މަޤާމަކަށް މީހަކު ހޮވުމުގައި ޤާބިލިއްޔަތަށް ބެލުމުގެ ބަދަލުގައި ތިމާލޯބިވާ މީހަކަށްވާތީ ނުވަތަ ގާތްތިމާގެ މީހަކަށްވާތީ މީހަކު މަޤާމަކަށް ހޮވައިފިނަމަ އޭނާ މާތްﷲއަށާއި، އެކަލާނގެ ރަސޫލާއަށާއި، މުސްލިމުންނަށް ޣަދަރުވެރިވެއްޖެއެވެ."

ޝަރުޢީ ޙައްދެއް ޤާއިމުކުރާންޖެހޭވަގުތު އެކަމާ ފަސްޖެހޭގޮތްވުމަކީ ރަނގަޅުކަމެއްނޫންކަމަށް އިމާމު ދެއްކެވި ވާހަކަފުޅުގެ ޙުއްޖަތެއްގެ ގޮތުން ގެންނަވައިފައިވަނީ އަމީރުލް މުއުމިނީން ޢުޘްމާން ޛުއްނޫރައިނި ރަޟިޔަﷲ ޢަންހުގެ ބަސްފުޅެކެވެ. ޢުޘްމާނުގެފާނު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. "މީހެއްގެ މައްޗަށް ޝަރްޢީ ހައްދެއް ޤާއިމުކުރާންޖެހުމުން އެކަމުން އެމީހަކު ސަލާމަތްކުރުމަށްޓަކައި ޝަފާޢަތްތެރިވާ މީހާއާއި ޝަފާޢަތް ޤަބޫލުކުރާމީހާއާ ދެމީހުންގެ މައްޗަށް މާތްﷲގެ ލަޢުނަތް ހުއްޓެވެ."

ސަރުކާރުގެ މުވައްޒަފުންގެ ޢަމަލުތަކާއި އެބައިމީހުން އުޅޭ ނޫޅޭގޮތް ޙާކިމާ ވަރުގަދަޔަކަށް ބައްލަވަންޖެހޭނެކަމަށް އިމާމު ދެއްކެވި ވާހަކަފުޅަށް ދަލީލުދައްކަވައިފައިވަނީ އަމީރުލް މުއުމިނީން ޢަލީ މުރްތަޟާ ކައްރަމަﷲ ވަޖުހަހޫގެ ބަސްފުޅަކުންނެވެ. ގަވަރުނަރެއްގެ އަނިޔާވެރިކަމުގެ ޚަބަރު އިވިވަޑައިގަތުމުން ޢަލީގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. "އޭ ހައްދަވާބޮޑުކުރެއްވި ރަސްކަލާކޮ! އިބަރަސްކަލާނގެ ޚަލްޤުތަކުންނަށް އަނިޔާވެރިވާކަށެއް މިއަޅާފަހަރެއްގައިވެސް އޭނާ އަކަށް އަމުރެއް ނުކުރަމެވެ."

މާތް ޞަޙާބީން ގެ ބަސްފުޅުތަކުގެ އިތުރަށް ތާބިޢީންގެ ބަސްފުޅުތަކާއި ހަތަރު އިމާމުންގެ ބަސްފުޅުތައްވެސް ދަލީލެއްގެ ގޮތުން ބޭނުންފުޅުކުރެއްވިއެވެ. ޚާއްޞަކޮށް ވަރަށް ގިނަ ފަހަރަށް ޢުމަރު ބިން ޢަބްދުލްޢަޒީޒު ޢަމަލުކުރައްވައިފައިވާ ގޮތްކޮޅާއި ހަތަރު އިމާމުންގެ ރައުޔުގެ ވާހަކަ ބަޔާންކުރައްވައެވެ. އިމާމު އިބްނު ތައިމިއްޔާގެ ހެކިދެއްކެވުމުގެ ގޮތްކޮޅަކީ ކަނޑައެޅިގެންހުރި ޝަރުޢީ އުޞޫލުތަކެކެވެ. އެހެންކަމުން ދުނިޔޭގެ ތާރީޚުގެ ހާދިޘާތަކަކަށެއް އެކަލޭގެފާނުގެ ހެކިދެއްކެވުމުގައި އެއްވެސް ޖާގައެއް ނުދެއްވައެވެ.

އިމާމު އިބްނު ތައިމިއްޔާ އޭރަކު ވާހަކަފުޅުދައްކަވާ މަޢުޟޫޢަކާ ގުޅޭގޮތުން ޖައްސަވާ މިސާލުތަކުންވެސް ވަރަށްފުރިހަމަޔަށް ދަލީލު ދައްކަވައެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. ވަލިއްޔުލް އަމްރާ ވެރިކަން ޙަވާލުކުރެވެނީ ހެޔޮކަންތައް ކުރުމަށް މީސްތަކުން ޝައުގުވެރި ކުރުއްވުމަށްޓަކައެވެ. ނުބައިކަންތައްތައް ހުއްޓުވުމަށްޓަކައެވެ. ނަމަވެސް ވަލިއްޔުލް އަމްރު ރިޝްވަތު ހިއްޕަވައި މީސްތަކުން ނުބައި ކަންތައްތައްކުރުމަށާއި އުރެދުންތަކަށް އަރައިގަތުމުގެ ސަބަބަކަށް ވެވަޑައިގަންނަވާނަމަ ވަލިއްޔުލް އަމްރަށް އަމަލުކުރެއްވެމުންއެދަނީ އޭނާއާ އެމަސްއޫލިއްޔަތު ޙަވާލުކުރެވުނު މަޤްޞަދާ ޚިލާފަށެވެ. އެފަދަމީހުންގެ މިސާލަކީ މީހަކު އޭނާގެ ދުޝްމިނުންގެ ކިބައިން ސަލާމަތްވުމަށްޓަކައި ނޯކަރަކު ހޯދުމުން އެނޯކަރު އޭނާގެ ސާހިބާއަށް އެހީތެރިވުމުގެ ބަދަލުގައި ދުޝްމިނުންނާ ބައިވެރިވެ ސާހިބުމީހާގެ ގައިގައި ތަޅައި އަނިޔާކުރުމުގެ މިސާލެވެ. މާތްﷲގެ މަގުގައި ޖިހާދުކުރުމުގެ މަޤްޞަދުގައި މުދާހޯދުމަށް ފަހު އޭގެބޭނުންކޮށްގެން ކާފަރުންނާ ހަނގުރާމަކުރުމުގެ ބަދަލުގައި މުސްލިމުންނާ ހަނގުރާމަކުރާ މީހެއްގެ މިސާލެވެ.

އިބްނު ތައިމިއްޔާ ވިދާޅުވާގޮތުގައި ކުށްވެރީންނަށް ޙައްޤު އަދަބުދިނުމަކީ ކުށްވެރީންނަށް ހުރި ރަޙްމަތެކެވެ. މިސާލެއްގެގޮތުން ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. ބޭސްވެރީން ބަލިމީހުންނަށް ހިތިބޭސްތައް ބޯންދެއެވެ. ހަށިގަނޑުގެ މަސްކޮށައެވެ. ކަށިހަރައެވެ. ހަމައެފަދައިން އިންސާނުން އަމިއްލަޔަށްވެސް ހިތިބޭސްބޮއެވެ. ނުހަނު ބުރަމަސައްކަތް ކުރެއެވެ. ނަފްސާނީގޮތުންނާއި ޖިސްމާނީގޮތުން އަރާމާއި، ރާޙަތުލިބިގަތުމަށްޓަކައެވެ.
ސިޔާސީ ނަޒަރިއްޔާތައް

ތެދުމަގުލިބިވަޑައިގެންތިއްބެވި ހަތަރު ޚަލީފާއިންގެ ދައުރު ނިމުމަށްފަހު އިސްލާމީ އުންމަތުގެ ވެރިކަމަށްއައި ހުރިހާ ޢާއިލާ ތަކަކުންވެސް ގެންދިޔައީ ޝަރުޢީ ޤާނޫނުތަކާ ދުރުހެލިވަމުންނެވެ. ދުވަސްތައްފާއިތުވަމުން ދިޔަދިޔަހެން ހާލަތުދިޔައީ ނުބައިން ނުބަޔަށް ބަދަލުވަމުންނެވެ. އެހެންކަމުން ސިޔާސީ މުފައްކިރުންގެތެރެއިން އިސްލާމީ ޤާނޫނުތަކުގެ މައްޗަށް އެބޭކަލުންގެ ސިޔާސީ ނަޒަރިއްޔާތަކުގެ ބިންގާއެޅުއްވި މުފައްކިރުންނަށް ކުރިމަތިލައްވާން ޖެހިވަޑައިގެންނެވި އެންމެ އުނދަގޫ މައްސަލައަކީ އެބޭކަލަކު ދުނިޔޭގައި އުޅުއްވި ދުވަސްވަރެއްގެ ޙާލަތާއި ޝަރްއީޤާނޫނުތަކާ އެއްތައްގަނޑަކަށް ފެއްތެވުމެވެ. މިއީ ވަރަށްގިނަ މުފައްކިރުންނަށް ކަތިފިޔަވަޅުތަކެއް އެޅުއްވުނު ދާއިރާއެކެވެ. އެ ކަށިތަކުންފުރިގެންވާ މައިދާނުން އެބޭކަލުންގެ ފަސްބައިކޮޅު ސަލާމަތްކުރެއްވުމުގައި ކާމިޔާބު ހޯއްދެވި މުފައްކިރުން ކާމިޔާބު ހޯއްދަވައިފައިވަނީ ދައުލަތުގެ އެންމެ އިސްވެރިޔަކަށް ހުންނަވާ ބޭފުޅެއްގެ ގައިކޮޅުގައި ހުރުން ލާޒިމު ސިފަފުޅުތަކާއި އެބޭފުޅެއްގެ ވާޖިބުތަކުގެ ދިގުފިހުރިސްތެއް ތައްޔާރުކުރައްވައިގެންނެވެ. އެބޭކަލުންނާ އެއްދުވަސްވަރެއްގެ ވެރީންގެތެރެއިން އެބޭކަލުންގެ ލިސްޓުގައިވާ ސިފަފުޅުތައް ނުހުންނަ ވެރީންނާމެދު އެފަދަބޭފުޅުން މަޤާމުތަކުގައި ބައިތިއްބުމާމެދުވެސް މަޤާމުން ދުރުކުރުމާމެދުވެސް ޚިޔާލުފުޅެއް ފާޅެއްނުކުރައްވައެވެ.

ކުރިންވެސް ދަންނަވައިފައިވާ ފަދައިން އިމާމު އިބްނު ތައިމިއްޔާ އެކަލޭގެފާނުގެ ސިޔާސީ ތަޞައްވުރުތަކުގެ އަސްލެއްކަމުގައި ހައްދަވައިފައިވަނީ ކީރިތި ޤުރްއާނާއި، ކައުސާހިބާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ ޙަދީޘުފުޅުތަކެވެ. އެހެންކަމުން އެކަލޭގެފާނަށްވެސް އެކަލޭގެފާނުގެ ޒަމާނުގެ ސިޔާސީ ޙާލަތާއި އެކަލޭގެފާނުގެ ސިޔާސީ ވިސްނުންފުޅާ އެއްގޮތް ކުރެއްވުމުގެ އުނދަގޫ މަރްޙަލާއާ ކުރިމަތިވެވަޑައިގެންނެވިއެވެ. ނަމަވެސް އިބްނު ތައިމިއްޔާ އެކަމުގައި ހޯއްދަވައިފައިވަނީ މުޅީންއާމަގެކެވެ. އެހެނިހެން ސިޔާސީ މުފައްކިރުން ފަދައިން އިބްނު ތައިމިއްޔާ ވެރީންގެ ކިބައިގައި ހުންނާންޖެހޭ ސިފަފުޅުތަކެއް ބަޔާނެއް ނުކުރައްވައެވެ. އަދިކީއްތޯއެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު ހުރިހާ ސަމާލުކަމެއް ދެއްވީ ޝަރްޢީ ހުކުމްތައް ޝަރަޙަކުރެއްވުމާއި އޮޅުންފިލުއްވައިދެއްވުމުގެ މައްޗަށެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ސިޔާސީ ފިކުރުފުޅުތަކުގެ މިޙްވަރަކީ މުޖްތަމަޢު އިސްލާހުކުރުމާއި، މުޖްތަމަޢުގެ ކަންތައް އިންތިޒާމު ކުރުމުގައި ޝަރްޢީ ޙުކުމްތައް އެހީތެރިވެދެނީ ކިހައި ވަރަކަށްތޯ ބަޙުޘުކުރެއްވުމެވެ. ނަމަވެސް އެބަޙްޘުތަކުގައިވެސް އެކަލޭގެފާނުގެ ޒަމާނުގެ ސިޔާސަތާއި ދީނީ ޙުކުމްތަކާހުރީ ކިހައިވަރެއްގެ ފުށުއެރުމެއްތޯ ބަޙުޘެއްނުކުރައްވައެވެ. އެޒަމާނުގެ ސިޔާސަތު ދީނީ ސިޔާސަތަކަށް ހެދުމަށްޓަކައި ގެންނާންވީ ކޮންކޮންބަދަލެއްކަމެއްވެސް ބަޔާނެއް ނުކުރައްވައެވެ.

އިންސާނީ ގިންތިތައް

އިންސާނީ ޚާއްޞިއްޔަތުގެ މައްޗަކަށް އިބްނު ތައިމިއްޔާ އަލިއަޅުއްވައެއް ނުލައްވައެވެ. ހަމައެފަދައިން އެންމެފުރަތަމަ އިންސާނީ މުޖްތަމަޢެއް އުފެދުނު ގޮތެއްވެސް ވިދާޅުވެއެއް ނުދެއްވައެވެ. އަލްފާރާބީފަދައިން ޢުމްރާނީ މުޢާހަދާގެ މައްޗަކަށްވެސް އެކަލޭގެފާނު ޔަޤީންކަމެއް ނުދެއްވައެވެ. އިންސާނީ މުޖްތަމަޢު ވުޖޫދަށްއައީ އިންސާނީ ފިޠުރަތުގެ ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުންކަމަށް އަލްޣަޒާލީ ވިދާޅުވާ ވިދާޅުވުމާވެސް އެއްބަސްވެވަޑައެއް ނުގަންނަވައެވެ. އިމާމު އިބްނު ތައިމިއްޔާ ހުރިހާ ކަމެއްވެސް ޤަބޫލުކުރެއްވީ އެދުވަސްވަރު އެކަމެއް އޮތްހިސާބަކުންނެވެ. އޭރަކު އެކަމެއް އޮތްގޮތަކަށެވެ. އެކަމެއް އެންމެ ފުރަތަމަ އޮތްސިފަޔަކާއި އެކަމެއް ބަދަލުވަމުން އައިގޮތަކީ އެކަލޭގެފާނު ބެހިވަޑައިގެންނެވި ކަންކަމެއްނޫނެވެ. އިމާމު އިބްނު ތައމިއްޔާ ވިދާޅުވަނީ ހުރިހާ އިންސާނުންނަކީ އެއްބައެއްކަމުގައެވެ. އިންސާނުންގެ ތެރެއިން އެއްބަޔަކީ މަތީފަންތީގެ ބައެއްކަމަށާއި އަނެއްބަޔަކީ ދަށުފަންތީގެ ބައެއްކަމަށް ބެލުމަކީ އެކަލޭގެފާނު ވަރަށްބޮޑަށް ދެކޮޅު ހެއްދެވިކަންކަމެވެ. ތިމާއަކީ އެހެންމީހުންނަށްވުރެ މަތީގިންތިއެއްގެ މީހެއްކަމަށާއި، އެހެންމީހުން ތިބޭންޖެހޭނީ ތިމާއަށްވުރެ ދަށުގައިކަމަށް ދެކޭކޮންމެ މީހަކީ އިބްނު ތައިމިއްޔާގެ އަރިހުގައި އިންސާނިއްޔަތަށް އިހާނެތިކޮށް ހިތެވުމުގެ ޒަރީޢާއެއްކަމުގައި ހިމެނޭމީހެކެވެ. މުޅިއިންސާނިއްޔަތަށް އަނިޔާވެރިވާ މީހެކެވެ. އިމާމު ވިދާޅުވާގޮތުގައި ތިމާއަކީ އެހެންމީހުނަށްވުރެ މަތިވެރި، މާތްމީހެއްކަމުގައި ދުށުމާއި، ތިމާއެހެންމީހުނަށްވުރެ މަތިވެރިވާން އެދުމަކީ އިންސާނީ އެދުންތަކުގެ ތެރެއިން ވިޔާނުދާކަމާއި، ނުލަފާކަމުގެ ޖަޒުބާތު ހާމަކޮށްދޭކަމެކެވެ. އިބްނު ތައިމިއްޔާ ވިދާޅުވާގޮތުގައި އެންމެހައި އިންސާނުންނަކީ ދަރަޖައިގެގޮތުން އެއްވަރު ބައެކެވެ. ނަމަވެސް އެންމެންނަކީ ޤާބިލިއްޔަތުގެ ގޮތުން ހަމަހަމަ ބައެއްނޫނެވެ. ބުއްދީގެ ގޮތުންނާއި ދީންވެރިކަމުގެ ގޮތުން މީސްތަކުންވަނީ ތަފާތު ދަރަޖަތަކެއްގައެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ މިދަޢުވާގެ ދަލީލެއްކަމުގައި ދައްކަވަނީ ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ އަންނަނިވި ދެއާޔަތެވެ.

ސިޔާސީ ނަޒަރިއްޔާތައް
ތެދުމަގުލިބިވަޑައިގެންތިއްބެވި ހަތަރު ޚަލީފާއިންގެ ދައުރު ނިމުމަށްފަހު އިސްލާމީ އުންމަތުގެ ވެރިކަމަށްއައި ހުރިހާ ޢާއިލާ ތަކަކުންވެސް ގެންދިޔައީ ޝަރުޢީ ޤާނޫނުތަކާ ދުރުހެލިވަމުންނެވެ. ދުވަސްތައްފާއިތުވަމުން ދިޔަދިޔަހެން ހާލަތުދިޔައީ ނުބައިން ނުބަޔަށް ބަދަލުވަމުންނެވެ. އެހެންކަމުން ސިޔާސީ މުފައްކިރުންގެތެރެއިން އިސްލާމީ ޤާނޫނުތަކުގެ މައްޗަށް އެބޭކަލުންގެ ސިޔާސީ ނަޒަރިއްޔާތަކުގެ ބިންގާއެޅުއްވި މުފައްކިރުންނަށް ކުރިމަތިލައްވާން ޖެހިވަޑައިގެންނެވި އެންމެ އުނދަގޫ މައްސަލައަކީ އެބޭކަލަކު ދުނިޔޭގައި އުޅުއްވި ދުވަސްވަރެއްގެ ޙާލަތާއި ޝަރްއީޤާނޫނުތަކާ އެއްތައްގަނޑަކަށް ފެއްތެވުމެވެ. މިއީ ވަރަށްގިނަ މުފައްކިރުންނަށް ކަތިފިޔަވަޅުތަކެއް އެޅުއްވުނު ދާއިރާއެކެވެ. އެ ކަށިތަކުންފުރިގެންވާ މައިދާނުން އެބޭކަލުންގެ ފަސްބައިކޮޅު ސަލާމަތްކުރެއްވުމުގައި ކާމިޔާބު ހޯއްދެވި މުފައްކިރުން ކާމިޔާބު ހޯއްދަވައިފައިވަނީ ދައުލަތުގެ އެންމެ އިސްވެރިޔަކަށް ހުންނަވާ ބޭފުޅެއްގެ ގައިކޮޅުގައި ހުރުން ލާޒިމު ސިފަފުޅުތަކާއި އެބޭފުޅެއްގެ ވާޖިބުތަކުގެ ދިގުފިހުރިސްތެއް ތައްޔާރުކުރައްވައިގެންނެވެ. އެބޭކަލުންނާ އެއްދުވަސްވަރެއްގެ ވެރީންގެތެރެއިން އެބޭކަލުންގެ ލިސްޓުގައިވާ ސިފަފުޅުތައް ނުހުންނަ ވެރީންނާމެދު އެފަދަބޭފުޅުން މަޤާމުތަކުގައި ބައިތިއްބުމާމެދުވެސް މަޤާމުން ދުރުކުރުމާމެދުވެސް ޚިޔާލުފުޅެއް ފާޅެއްނުކުރައްވައެވެ.

ކުރިންވެސް ދަންނަވައިފައިވާ ފަދައިން އިމާމު އިބްނު ތައިމިއްޔާ އެކަލޭގެފާނުގެ ސިޔާސީ ތަޞައްވުރުތަކުގެ އަސްލެއްކަމުގައި ހައްދަވައިފައިވަނީ ކީރިތި ޤުރްއާނާއި، ކައުސާހިބާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ ޙަދީޘުފުޅުތަކެވެ. އެހެންކަމުން އެކަލޭގެފާނަށްވެސް އެކަލޭގެފާނުގެ ޒަމާނުގެ ސިޔާސީ ޙާލަތާއި އެކަލޭގެފާނުގެ ސިޔާސީ ވިސްނުންފުޅާ އެއްގޮތް ކުރެއްވުމުގެ އުނދަގޫ މަރްޙަލާއާ ކުރިމަތިވެވަޑައިގެންނެވިއެވެ. ނަމަވެސް އިބްނު ތައިމިއްޔާ އެކަމުގައި ހޯއްދަވައިފައިވަނީ މުޅީންއާމަގެކެވެ. އެހެނިހެން ސިޔާސީ މުފައްކިރުން ފަދައިން އިބްނު ތައިމިއްޔާ ވެރީންގެ ކިބައިގައި ހުންނާންޖެހޭ ސިފަފުޅުތަކެއް ބަޔާނެއް ނުކުރައްވައެވެ. އަދިކީއްތޯއެވެ؟ އެކަލޭގެފާނު ހުރިހާ ސަމާލުކަމެއް ދެއްވީ ޝަރްޢީ ހުކުމްތައް ޝަރަޙަކުރެއްވުމާއި އޮޅުންފިލުއްވައިދެއްވުމުގެ މައްޗަށެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ސިޔާސީ ފިކުރުފުޅުތަކުގެ މިޙްވަރަކީ މުޖްތަމަޢު އިސްލާހުކުރުމާއި، މުޖްތަމަޢުގެ ކަންތައް އިންތިޒާމު ކުރުމުގައި ޝަރްޢީ ޙުކުމްތައް އެހީތެރިވެދެނީ ކިހައި ވަރަކަށްތޯ ބަޙުޘުކުރެއްވުމެވެ. ނަމަވެސް އެބަޙްޘުތަކުގައިވެސް އެކަލޭގެފާނުގެ ޒަމާނުގެ ސިޔާސަތާއި ދީނީ ޙުކުމްތަކާހުރީ ކިހައިވަރެއްގެ ފުށުއެރުމެއްތޯ ބަޙުޘެއްނުކުރައްވައެވެ. އެޒަމާނުގެ ސިޔާސަތު ދީނީ ސިޔާސަތަކަށް ހެދުމަށްޓަކައި ގެންނާންވީ ކޮންކޮންބަދަލެއްކަމެއްވެސް ބަޔާނެއް ނުކުރައްވައެވެ.

އިންސާނީ ގިންތިތައް

އިންސާނީ ޚާއްޞިއްޔަތުގެ މައްޗަކަށް އިބްނު ތައިމިއްޔާ އަލިއަޅުއްވައެއް ނުލައްވައެވެ. ހަމައެފަދައިން އެންމެފުރަތަމަ އިންސާނީ މުޖްތަމަޢެއް އުފެދުނު ގޮތެއްވެސް ވިދާޅުވެއެއް ނުދެއްވައެވެ. އަލްފާރާބީފަދައިން ޢުމްރާނީ މުޢާހަދާގެ މައްޗަކަށްވެސް އެކަލޭގެފާނު ޔަޤީންކަމެއް ނުދެއްވައެވެ. އިންސާނީ މުޖްތަމަޢު ވުޖޫދަށްއައީ އިންސާނީ ފިޠުރަތުގެ ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުންކަމަށް އަލްޣަޒާލީ ވިދާޅުވާ ވިދާޅުވުމާވެސް އެއްބަސްވެވަޑައެއް ނުގަންނަވައެވެ. އިމާމު އިބްނު ތައިމިއްޔާ ހުރިހާ ކަމެއްވެސް ޤަބޫލުކުރެއްވީ އެދުވަސްވަރު އެކަމެއް އޮތްހިސާބަކުންނެވެ. އޭރަކު އެކަމެއް އޮތްގޮތަކަށެވެ. އެކަމެއް އެންމެ ފުރަތަމަ އޮތްސިފަޔަކާއި އެކަމެއް ބަދަލުވަމުން އައިގޮތަކީ އެކަލޭގެފާނު ބެހިވަޑައިގެންނެވި ކަންކަމެއްނޫނެވެ. އިމާމު އިބްނު ތައމިއްޔާ ވިދާޅުވަނީ ހުރިހާ އިންސާނުންނަކީ އެއްބައެއްކަމުގައެވެ. އިންސާނުންގެ ތެރެއިން އެއްބަޔަކީ މަތީފަންތީގެ ބައެއްކަމަށާއި އަނެއްބަޔަކީ ދަށުފަންތީގެ ބައެއްކަމަށް ބެލުމަކީ އެކަލޭގެފާނު ވަރަށްބޮޑަށް ދެކޮޅު ހެއްދެވިކަންކަމެވެ. ތިމާއަކީ އެހެންމީހުންނަށްވުރެ މަތީގިންތިއެއްގެ މީހެއްކަމަށާއި، އެހެންމީހުން ތިބޭންޖެހޭނީ ތިމާއަށްވުރެ ދަށުގައިކަމަށް ދެކޭކޮންމެ މީހަކީ އިބްނު ތައިމިއްޔާގެ އަރިހުގައި އިންސާނިއްޔަތަށް އިހާނެތިކޮށް ހިތެވުމުގެ ޒަރީޢާއެއްކަމުގައި ހިމެނޭމީހެކެވެ. މުޅިއިންސާނިއްޔަތަށް އަނިޔާވެރިވާ މީހެކެވެ. އިމާމު ވިދާޅުވާގޮތުގައި ތިމާއަކީ އެހެންމީހުނަށްވުރެ މަތިވެރި، މާތްމީހެއްކަމުގައި ދުށުމާއި، ތިމާއެހެންމީހުނަށްވުރެ މަތިވެރިވާން އެދުމަކީ އިންސާނީ އެދުންތަކުގެ ތެރެއިން ވިޔާނުދާކަމާއި، ނުލަފާކަމުގެ ޖަޒުބާތު ހާމަކޮށްދޭކަމެކެވެ. އިބްނު ތައިމިއްޔާ ވިދާޅުވާގޮތުގައި އެންމެހައި އިންސާނުންނަކީ ދަރަޖައިގެގޮތުން އެއްވަރު ބައެކެވެ. ނަމަވެސް އެންމެންނަކީ ޤާބިލިއްޔަތުގެ ގޮތުން ހަމަހަމަ ބައެއްނޫނެވެ. ބުއްދީގެ ގޮތުންނާއި ދީންވެރިކަމުގެ ގޮތުން މީސްތަކުންވަނީ ތަފާތު ދަރަޖަތަކެއްގައެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ މިދަޢުވާގެ ދަލީލެއްކަމުގައި ދައްކަވަނީ ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ އަންނަނިވި ދެއާޔަތެވެ.
وَهُوَ الَّذِي جَعَلَكُمْ خَلائِفَ الأَرْضِ وَرَفَعَ بَعْضَكُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَاتٍ لِّيَبْلُوَكُمْ فِي مَا آتَاكُمْ إِنَّ رَبَّكَ سَرِيعُ الْعِقَابِ وَإِنَّهُ لَغَفُورٌ رَّحِيمٌ

"އެކަލާނގެއީ، ބިމުގެ ޚަލީފާއިން ކަމުގައި، ތިޔަބައިމީހުން ލެއްވި ރަސްކަލާނގެއެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން ކުރެ، އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔެއްގެ މައްޗަށް ދަރަޖަ މަތިވެރި ކުރެއްވިއެވެ. (އެއީ) ތިޔަބައިމީހުންނަށް، އެކަލާނގެ ދެއްވި ތަކެއްޗާމެދު، ތިޔަބިމީހުން އިމްތިޙާނު ކުރެއްވުމަށްޓަކައެވެ."
(ސޫރަތުލް އަންޢާމް: 165)


وَكَذَلِكَ مَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ فِي قَرْيَةٍ مِّن نَّذِيرٍ إِلاَّ قَالَ مُتْرَفُوهَا إِنَّا وَجَدْنَا آبَاءَنَا عَلَى أُمَّةٍ وَإِنَّا عَلَى آثَارِهِم مُّقْتَدُونَ

"ދުނިޔޭގެ ދިރިއުޅުމުގައި އެއުރެންގެމެދުގައި ދިރިއުޅުމުގެ ކަންތައްތައް ބެއްސެވީ ތިމަންރަސްކަލާނގެއެވެ. އަދި ތިމަންރަސްކަލާނގެ އެއުރެންކުރެ ބައެއްމީހުން، އަނެއްބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ދަރަޖަތަކަކަށް އުފުއްލެވީމެވެ. (އެއީ) އެއުރެންކުރެ އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔެއްގެ ޚިދުމަތްތެރިކަން ހިފުމަށްޓަކައެވެ."
(އައްޒުޚުރުފު: 32)

އިމާމް އިބްނު ތައިމިއްޔާގެ އަރިހުގައި އިންސާނުން ހަތަރު ގިންތިއަކަށް ބަހައިލެވިދާނެއެވެ. އޭގެތެރެއިން އެއްބަޔަކީ އެހެންމީހުން ތިމާގެ އަމުރުގެ ދަށުގައި ބައިތިއްބަން ބޭނުންވާ މީހުންނެވެ. މާތްﷲގެ ބިމުގައި ފަސާދައިގެ އޮށް އިންދާމީހުންނެވެ. މިގިންތިއަކީ އަނިޔާވެރި ރަސްރަސްކަލުންނާއި ފާސިދު އަމީރުންގެ ގިންތިއެވެ. މިގިންތީގެ މީހުންގެ މިސާލެއްކަމުގައި އެކަލޭގެފާނު ދައްކަވަނީ ފިރުޢައުނެވެ. އިމާމު އިބްނު ތައިމިއްޔާ ވިދާޅުވާގޮތުގައި އެފަދަ މީހުންނަކީ އެންމެ ނުބައި މަޚްލޫޤުންނެވެ.

ދެވަނަ ގިންތީގައި ހިމަނުއްވަނީ އެއްވެސްބާވަތެއްގެ މަތިވެރިކަމެއް ނުވަތަ މަތީމަޤާމެއް ލިބިފައިނުވާ އެކަމަކު ފަސާދައުފެއްދުމުގެ ރޭވުންތައް ރާވާ މީހުންނެވެ. އެބައިގައި ހިމަނުއްވަނީ ވައްކަންކުރާމީހުންނާއި، އެނޫންވެސް ބޮޑެތިކުށްކުށަށް އަރައިގަންނަމީހުންނެވެ. ތިންވަނަ ގިންތީގެ މީހުންކަމުގައި ވިދާޅުވަނީ މަތިވެރިވުމާއި މޮޅުވުމަށް އެދޭ އެކަމަކު އެބޭނުން ޙާޞިލުކުރުމަށްޓަކައި ބިމުގައި ފަސާދައުފައްދާން ޤަޞްދުނުކުރާމީހުންނެވެ. އެޖަމާއަތުގައި ހިމަނުއްވަނީ ދީނުގެ ޒަރީޢާއިން މަތީމަޤާމުތައް ހޯދަން ބޭނުންވާ ދީނީ ލީޑަރުންނެވެ. ހަތަރުވަނަ ގުރޫޕަކީ އެހެންމީހުނަށްވުރެ މާތްމީހުންކަމުގައި ވުމާއެކުވެސް ބިންމަތީގައި އެއްވެސް މަތިވެރި މަޤާމަކަށް ދަހިވެތިނުވާ މީހުންނެވެ. ފަސާދައުފެއްދުމުގެ ވިސްނުން ނުގެންގުޅޭ މީހުންނެވެ. އިބްނު ތައިމިއްޔާ އެޖަމާއަތަށް ނަންދެއްވަނީ "ޚައިރުލްބަރިއްޔާ''ގެ މަތިވެރި ނަމުންނެވެ.


އިމާމް އިބްނު ތައިމިއްޔާގެ އަރިހުގައި އިންސާނުން ހަތަރު ގިންތިއަކަށް ބަހައިލެވިދާނެއެވެ. އޭގެތެރެއިން އެއްބަޔަކީ އެހެންމީހުން ތިމާގެ އަމުރުގެ ދަށުގައި ބައިތިއްބަން ބޭނުންވާ މީހުންނެވެ. މާތްﷲގެ ބިމުގައި ފަސާދައިގެ އޮށް އިންދާމީހުންނެވެ. މިގިންތިއަކީ އަނިޔާވެރި ރަސްރަސްކަލުންނާއި ފާސިދު އަމީރުންގެ ގިންތިއެވެ. މިގިންތީގެ މީހުންގެ މިސާލެއްކަމުގައި އެކަލޭގެފާނު ދައްކަވަނީ ފިރުޢައުނެވެ. އިމާމު އިބްނު ތައިމިއްޔާ ވިދާޅުވާގޮތުގައި އެފަދަ މީހުންނަކީ އެންމެ ނުބައި މަޚްލޫޤުންނެވެ.

ނޯޓް: މިލިޔުމަކީ "ފަންވަތުން" ނަގާފައިވާ ލިޔުމެކެވެ. އަޞްލު ލިޔުން ވިދާޅުވުމަށް މި ލިންކަށް ފިތާލައްވާށެވެ.

Read more...